THỦ LĨNH AMA JHAO (1840-1905)

 

Xứ Thượng

31 tháng 8, 2019  · 

Đã chia sẻ với Công khai

Anh hùng xứ Thượng...

THỦ LĨNH AMA JHAO (1840-1905)

Ama Jhao tên thật là Y Yên Ayũn, sinh năm 1840 tại buôn Tung, cách thành phố Buôn Ma Thuột ngày nay 16km về phía đông bắc, (có tài liệu cho là buôn Kô Tăm). Sinh ra trong một gia đình Êđê có uy tín trong vùng, nổi tiếng nhờ tài săn voi cho nên ông được nhiều người yêu quý, kính trọng. Lớn lên, Y Yên lấy cô H’Pang Niê Blô, con tù trưởng Ama Phi buôn Ea Yông (xã Ea Yông, huyện Krong Pak) và sang ở rể bên phía nhà vợ.

Khi bố vợ ông mất, ông được dân làng bầu lên làm Tù trưởng. Ama Jhao là một tù trưởng giàu có, ngôi nhà của ông rộng 4m, dài 220m, có trong tay 1.000 con trâu, 15 con voi và hàng trăm nô lệ. Uy tín của ông nổi lên mạnh mẽ và lan sang những vùng khác. Tài liệu của Pháp công nhận: “Ama Jhao là một lãnh tụ Rađê lừng lẫy được cả vùng Hinterland cũng như Khánh Hoà, Phú Yên biết đến với một cái tên khá khoa trương: “Vua của người Mọi”.

Ama Jhao sinh trưởng trong thời buổi mà người Pháp bắt đầu xúc tiến những bước đi đầu tiên nhằm thiết lập quyền kiểm soát của mình trên miền Thượng...

...

...

Năm 1889, thực hiện ý đồ xây dựng một con đường nối liền Ban Mê Thuột với Ninh Hòa (tỉnh Khánh Hoà) (trước là quốc lộ 12, nay là quốc lộ 26, dài 130km), nhà cầm quyền thực dân đã cho thi hành nhiều biện pháp cưỡng chế buộc các bộ tộc Êđê Kpẵ vùng Krông Păk phải di dời làng. Công trình của thực dân đã đụng chạm đến những vùng đất, những khu rừng, khe suối thiêng liêng của người dân, cùng với những biện pháp mất lòng khác đã gây nên nỗi bất bình sâu sắc trong lòng Ama Jhao và dân làng. Ông nói: “Đất là lưng ông bà ta, rừng cây, khe suối là của ông bà ta, sao ta lại chịu bỏ nhà, bỏ buôn đi làm đường cho bọn Ó trắng để chúng giẫm lên lưng ông bà ta, phá phách rừng núi của ông bà ta”.

Năm 1890, Ama Jhao tổ chức mai phục một toán quân Pháp trên đường từ Củng Sơn (huyện Sơn Hoà, tỉnh Phú Yên) tiến lên chiếm Ban Mê Thuột. Tại Ea Yông, toán quân này đã bị các nghĩa quân Ama Jhao chặn đánh dữ dội. Ông tuyên bố: “Đây là đất của người Rađê, sào huyệt của Ama Jhao, không một ai có quyền đặt chân đến, nếu không có sự mời đón của tù trưởng; các ông phải lui quân, nếu không tức khắc sẽ bị tiêu diệt”. Bất lực và sợ hãi, toán quân Pháp rủ nhau rút chạy.

Năm 1901, Ama Jhao dẫn đầu một đoàn các tù trưởng, già làng kéo xuống Phú Yên phản đối việc mở đường, tự tiện sáp nhập đất đai của người Êđê vào Lào. Sự kiện này làm cho tên Công sứ Phú Yên lúng túng, hứa hẹn hàm hồ cho qua. Những cam kết của người Pháp tỏ ra không đảm bảo, trong khi đó, các cánh quân của họ cũng rục rịch hành động, do vậy, Ama Jhao nhận thấy cần phải tăng cường liên kết với các tù trưởng khác, như Ama Gơm, Ama Hap bộ tộc Êđê Kiăh; nhóm Êđê Mlô do Ma Dak, Ama Jak chỉ huy, đồng thời hưởng ứng các cuộc kháng chiến khác đang nổi lên lúc đó của N’Trang Gưh, Ơi H’Mai và MaDla… tạo thành mạng lưới chống đối rộng khắp cao nguyên Êđê, gây cho giặc Pháp rất nhiều khó khăn.

Năm 1903, Ama Jhao tổ chức phục kích một toán lính Pháp ở km 42 đường 21, tiêu diệt hai tên và thu 2 xe bò chở muối. Pháp ra lệnh bao vây khu vực buôn Ea Yông; đồng thời phái một tiểu đoàn bộ binh thuộc phân khu Huế cùng lực lượng bảo an M’Drăk tạo thành mũi bao vây thứ nhất, một tiểu đoàn khác cùng lực lượng bảo an Ban Mê Thuột tạo thành mũi bao vây thứ hai tấn công khu vực hoạt động của nghĩa quân. Ama Jhao rút sang vùng núi Čư Kuiñ, dự tính tiếp tục kéo dài cuộc kháng chiến. Thực dân Pháp treo thưởng cho bất cứ ai giết hoặc chỉ điểm Ama Jhao.

Tháng 1-1905, nhờ có tin mật báo, quân Pháp vây và bắt ông. Chúng tra tấn ông tàn khốc, Ama Jhao dũng cảm mắng giặc rằng: “Dùng hèn kế để bắt ta sao gọi là thắng ta được, điều ấy đâu có gì đáng vẻ vang cho các ngươi. Cứ trả ta về lại núi rừng xem ai thắng ai!”. Ama Jhao hy sinh vào tháng 3-1905.

Tác giả: Cổng thông tin điện tử Tỉnh Đắk Lắk

(Trích đoạn theo nguồn http://mientrung.vanhien.vn/ama-jhao-anh-hung-buon-ma-thuot…)

78San Lê Thị, Dũng Lâm và 76 người khác

7 bình luận

2 lượt chia sẻ

Thích

Bình luận

Chia sẻ

7 bình luận

• Ngô Điệp

  Nghe nói đây là hinh ảnh ông Ama Jhao !

  

  

  6

  • Thích
  •  · 
    Phản hồi
  •  · 2 năm
  • Xứ Thượng

    Tìm không thấy hình của ông Ama Jhao đâu cả anh Ngô Điệp. Nếu có thì đang nằm trong hồ sơ an ninh thời Pháp thuộc... Hình trên là ông Ama H’rin là vị già làng danh tiếng khai sinh ra buôn Ako Đhông. Ngày nay, Ako Đhông đã trở thành một điểm tham quan du lịch ở Buôn Ma Thuột. Đó là một buôn làng mẫu mực của người Ê Đê...

    

    3

    • Thích
    •  · 
      Phản hồi
    •  · 2 năm
  • Ngô Điệp

    

    

    1

    • Thích
    •  · 
      Phản hồi
    •  · 2 năm
• Lê Vũ

  Những người con vùng xứ Thượng dũng cảm ko chịu khuất phục ngoại bang . Tự hào lắm thay ! Xin cám ơn tác giả & Xứ Thượng .

  

  1

  • Thích
  •  · 
    Phản hồi
  •  · 2 năm
• Bảy Phạm

  Cám ơn anh ! Rất bổ ích anh ạ!

  

  1

  • Thích
  •  · 
    Phản hồi
  •  · 2 năm
• Dương An

  Cho cái hình ông Ama Jhao phục dựng màu đây

  

  • Thích
  •  · 
    Phản hồi
  •  · 1 năm