Từ bao đời nay, tập quán canh tác lúa rẫy đã gắn liền với những truyền thống thiêng liêng của cư dân bản địa M'nông, Êđê...
NÂNG NIU NHỮNG HẠT LÚA THIÊNG
*Minh Thông
Ngày nay, một số cộng đồng người dân tộc thiểu số vẫn còn canh tác giống lúa truyền thống của mình không chỉ để làm lương thực mà quan trọng hơn là níu giữ lại những điều quý giá, thiêng liêng đã tồn tại bao đời nay trong đời sống, tâm thức của họ.
Người M’nông huyện Lắk giữ giống lúa truyền thống
Xen giữa những vườn cà phê, ngô, ruộng lúa nước trù phú, quả đồi nhỏ ở buôn Je Juk, xã Đắk Phơi (huyện Lắk) vẫn được bà con người M’nông “quy hoạch” trồng giống lúa truyền thống của dân tộc mình. Chị H’May Bkrông cho biết, cả buôn có 130 hộ thì có gần 100 hộ còn trồng lúa nương, riêng gia đình chị có hơn 1 ha đất, bên cạnh trồng cà phê, bắp cũng dành một ít diện tích để trồng giống lúa này, mỗi năm thu được khoảng vài tạ lúa để ăn trong gia đình và dùng ủ rượu cần đãi khách quý. Lúa được trồng trên đồi đất khô cứng và phụ thuộc hoàn toàn vào nước trời, vậy mà vẫn phát triển mạnh, thân cao ngang tầm đầu người, hạt to, dài. Chị Triệu Thị Phương, cán bộ khuyến nông xã cho biết, mặc dù có lúa nước, bà con ở đây vẫn duy trì lúa nương truyền thống, trong đó tập trung nhiều nhất tại các buôn Je Juk, Đung, T’long và Du Mah. Điều đặc biệt, bà con vẫn trồng lúa nương theo phương pháp truyền thống là trồng trên đồi, sử dụng cọc chọc lỗ để gieo hạt, không bón phân và thu hoạch bằng cách dùng tay tuốt từng bông cho vào gùi.
Tương tự, tại buôn Hang Ja, xã Bông Krang (huyện Lắk) vẫn còn giống lúa cổ của người M’nông. Anh Ama Nghiêm, một người dân trong buôn cho biết: “Không biết giống lúa có từ bao giờ, từ đời ông bà mình đã sử dụng và để lại cho con cháu nên ai cũng quý trọng nó. Trước đây, nhà nào cũng trồng, nhưng vài năm trở lại đây, giống này khan hiếm dần, dân trong buôn cũng chuyển sang trồng ngô, đậu, nên diện tích lúa nương còn lại rất ít”.
...
Lúa thiêng của người Êđê
Tại buôn Tơng Lia, xã Ea Tar (huyện Cư M’gar), hằng năm, người dân vẫn duy trì một ít diện tích trồng lúa nương. Anh Y Viak Niê cho biết, theo lời người già kể lại, cứ vào tháng 3, khi con ong đi lấy mật, bà con trong buôn rủ nhau đi phát rẫy làm nương. Chờ khoảng một tháng cho cây cỏ khô, dân làng bắt đầu đốt rẫy và chờ mưa xuống để trỉa lúa. Ngày trỉa lúa, người đàn ông trong gia đình chuẩn bị cọc vót nhọn một đầu để chọc lỗ. Khoảng cách giữa các lỗ trỉa hạt chừng một gang đến một gang rưỡi tay người lớn tùy đất tốt hay xấu. Người phụ nữ thì chuẩn bị ống nứa đựng lúa giống đi theo sau thả hạt giống. Lúa giống phải là hạt to đều, chắc khỏe, được gác bếp để xử lý mầm bệnh, khi lấp đất không được quá sâu để lúa nảy mầm, nhưng cũng không quá cạn để chim, chuột bới lên ăn. Khi lúa mọc lên, người ta không bón phân mà chỉ làm cỏ rồi chờ đến mùa thu hoạch. Điều quan trọng là trong rẫy của gia đình nào cũng có một mảnh đất riêng để trồng lúa dành cho Yàng, lúa này được chăm sóc kỹ lưỡng, khi chín phải thu hoạch trước và chỉ được tuốt bằng tay. Ngày nay, cứ khi mưa xuống vào khoảng đầu tháng 5, cùng với việc cấy lúa nước vụ hè thu, bà con ở đây tranh thủ cuốc rẫy trỉa lúa nương. Lúa này năng suất không cao như các loại giống lúa mới, nhưng bà con không bỏ được mà tìm cách giữ lại sản vật từ bao đời của đồng bào mình. Tuy nhiên, việc mở rộng diện tích rất khó khăn do giống lúa ngày càng hiếm, quỹ đất trồng trỉa cũng không còn nhiều như trước đây.
Theo quan niệm của người Êđê, cây lúa cũng mang linh hồn, do đó, mỗi giai đoạn trồng lúa đều tổ chức lễ cúng chu đáo. Cụ thể, khi đốt rẫy, chuẩn bị đất xong, bà con tiến hành làm lễ cúng thần lúa, cầu cho thần linh phù hộ mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; trước khi gieo trỉa thì làm lễ cúng lúa giống trên kho để xin phép đem lúa giống lên nương, cầu mong thần lúa phù hộ cho lúa tốt; vào ngày gieo hạt thì tiến hành lễ trỉa lúa, đến khi thu hoạch xong thì làm lễ mừng lúa mới và cúng tạ ơn thần lúa. Nét đẹp văn hóa này vẫn còn được lưu giữ tại một số buôn làng Êđê cho đến ngày hôm nay.
...
Minh Thông
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M12.162 7.338c.176.123.338.245.338.674 0 .43-.229.604-.474.725a.73.73 0 01.089.546c-.077.344-.392.611-.672.69.121.194.159.385.015.62-.185.295-.346.407-1.058.407H7.5c-.988 0-1.5-.546-1.5-1V7.665c0-1.23 1.467-2.275 1.467-3.13L7.361 3.47c-.005-.065.008-.224.058-.27.08-.079.301-.2.635-.2.218 0 .363.041.534.123.581.277.732.978.732 1.542 0 .271-.414 1.083-.47 1.364 0 0 .867-.192 1.879-.199 1.061-.006 1.749.19 1.749.842 0 .261-.219.523-.316.666zM3.6 7h.8a.6.6 0 01.6.6v3.8a.6.6 0 01-.6.6h-.8a.6.6 0 01-.6-.6V7.6a.6.6 0 01.6-.6z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M10.473 4C8.275 4 8 5.824 8 5.824S7.726 4 5.528 4c-2.114 0-2.73 2.222-2.472 3.41C3.736 10.55 8 12.75 8 12.75s4.265-2.2 4.945-5.34c.257-1.188-.36-3.41-2.472-3.41'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='url(%23d)' d='M3 8.008C3 10.023 4.006 14 8 14c3.993 0 5-3.977 5-5.992C13 7.849 11.39 7 8 7c-3.39 0-5 .849-5 1.008'/%3e%3cpath fill='url(%23e)' d='M4.541 12.5c.804.995 1.907 1.5 3.469 1.5 1.563 0 2.655-.505 3.459-1.5-.551-.588-1.599-1.5-3.459-1.5s-2.917.912-3.469 1.5'/%3e%3cpath fill='%232A3755' d='M6.213 4.144c.263.188.502.455.41.788-.071.254-.194.369-.422.371-.78.011-1.708.255-2.506.612-.065.029-.197.088-.332.085-.124-.003-.251-.058-.327-.237-.067-.157-.073-.388.276-.598.545-.33 1.257-.48 1.909-.604a7.077 7.077 0 00-1.315-.768c-.427-.194-.38-.457-.323-.6.127-.317.609-.196 1.078.026a9 9 0 011.552.925zm3.577 0a8.953 8.953 0 011.55-.925c.47-.222.95-.343 1.078-.026.057.143.104.406-.323.6a7.029 7.029 0 00-1.313.768c.65.123 1.363.274 1.907.604.349.21.342.44.276.598-.077.18-.203.234-.327.237-.135.003-.267-.056-.332-.085-.797-.357-1.725-.6-2.504-.612-.228-.002-.351-.117-.422-.37-.091-.333.147-.6.41-.788z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='url(%23d)' d='M5.333 12.765c0 .137.094.235.25.235.351 0 .836-.625 2.417-.625s2.067.625 2.417.625c.156 0 .25-.098.25-.235C10.667 12.368 9.828 11 8 11c-1.828 0-2.667 1.368-2.667 1.765'/%3e%3cuse fill='url(%23e)' xlink:href='%23f'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23g)' xlink:href='%23f'/%3e%3cpath fill='%234E506A' d='M4.616 7.986c.128.125.136.372.017.551-.12.178-.32.222-.448.096-.128-.125-.135-.372-.017-.55.12-.179.32-.222.448-.097zm6.489 0c.128.125.136.372.018.551-.12.178-.32.222-.45.096-.127-.125-.134-.372-.015-.55.119-.179.319-.222.447-.097z'/%3e%3cpath fill='url(%23h)' d='M4.157 5.153c.332-.153.596-.219.801-.219.277 0 .451.119.55.306.175.329.096.401-.198.459-1.106.224-2.217.942-2.699 1.39-.301.28-.589-.03-.436-.274.154-.244.774-1.105 1.982-1.662zm6.335.087c.099-.187.273-.306.55-.306.206 0 .469.066.801.219 1.208.557 1.828 1.418 1.981 1.662.153.244-.134.554-.435.274-.483-.448-1.593-1.166-2.7-1.39-.294-.058-.371-.13-.197-.459z'/%3e%3cpath fill='url(%23i)' d='M13.5 16c-.828 0-1.5-.748-1.5-1.671 0-.922.356-1.545.643-2.147.598-1.258.716-1.432.857-1.432.141 0 .259.174.857 1.432.287.602.643 1.225.643 2.147 0 .923-.672 1.671-1.5 1.671'/%3e%3cpath fill='url(%23j)' d='M13.5 13.606c-.328 0-.594-.296-.594-.66 0-.366.141-.613.255-.852.236-.498.283-.566.339-.566.056 0 .103.068.339.566.114.24.255.486.255.851s-.266.661-.594.661'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét