Nói đến dân ca của người Êđê là nói đến hát K'ưt và Eirei... Hát Eirei là điệu hát với tiết tấu vui tươi, rộn ràng, là những cuộc trò chuyện bằng âm nhạc sinh động.
HÁT EIREI, NGƯỜI Ê ĐÊ TRÒ CHUYỆN BẰNG ÂM NHẠC
*H’Zawút
Eirei có nhịp điệu sôi nổi, thoải mái, thường hát ở nơi tụ tập đông người. Hát eirei được thể hiện sinh động bằng lời nói vần (klei duê) tạo nên nhịp điệu vừa có chất thơ vừa có chất nhạc. Các câu hát như những móc xích nối với nhau.
Trước đây, điệu eirei được hát trong bất cứ cuộc vui nào của người Êđê, chỉ khi hát trong đám ma thì mới có nhạc đệm là kèn đinh năm. Sau này, văn nghệ quần chúng khuyến khích các nhạc cụ đệm, nên khi hát kưt thì có buôt-chok, còn hát eirei thường kết hợp với tiếng kèn đinh năm hoặc có người hát bè.
Nghệ nhân Aê Tuôr, ở buôn Drai Hling, xã Hoà Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắc Lắc, cho biết: “Hiện nay có nhiều người hát eirei phải có người đệm đinh năm. Nhưng ngày xưa nhiều người hát eirei không cần đệm đinh năm. Chỉ hát những lời nói vần. Khi đệm kèn đinh năm thì sẽ hay hơn, giữ nhịp hát hài hoà hơn”.
Có ba loại eirei đối đáp, là hát đối đáp giao duyên, hát đối đáp ca ngợi vẻ đẹp trong cuộc sống, răn dạy con cháu, và thứ ba là hát đố.
Eirei không chỉ có hát đối đáp nam nữ, mà còn có thể là nam hát đối với nam, hoặc nữ hát đối với nữ, như một cuộc đối thoại bằng nhạc giữa hai người. Theo nghệ nhân Aduôn Nhuăn, ở xã Ea Tul, huyện Chư Mga, tỉnh Đắc Lắc, hát eirei, đặc biệt là eirei đối đáp, rất khó, không phải ai cũng hát được. Chỉ có những người được Yang (thần) cho biết duê (gieo lời nói vần) thì mới hát được. Họ phải biết nhịp điệu, nhanh ý, phải thuộc nhiều câu nói có vần, giàu hình ảnh để có thể ứng đối thật nhanh.
Eirei cũng có thể hát một mình. Khi đó, eirei mang tính tự sự rõ nét, người hát bày tỏ tâm tư sầu nhớ, niềm vui, ca ngợi tình cảm gia đình, tình bạn, tình yêu quê hương, hoặc lời dặn dò của cha ông đối với con cháu... Giai điệu eirei thì vẫn được giữ nguyên, nhưng lời hát của mỗi người, mỗi vùng thì có thể khác nhau, vì đó là sản phẩm sáng tạo của riêng mỗi người. Trước đây, eirei thường được hát trên đường lên nương rẫy, trong lễ bỏ mả hoặc trong tang lễ tiễn đưa người chết về với bến nước ông bà.
Gìa làng Aê Khon, ở buôn Ea Dho, xã Chư Pơng, huyện Krông Búc, tỉnh Đắc Lắc, cho biết: Trước đây, khi có đám chết trong buôn thì mới hát eirei. Mọi người gặp gỡ tại nhà có tang, cùng hát eirei tâm tình, kể về cuộc đời của người đã khuất.
Hát eirei trong đám tang là để chia tay người chết, an ủi những người còn sống. Theo quan niệm của đồng bào Êđê, hát eirei trong đám tang mang ý nghĩa thúc đẩy sự sinh sôi, sự đầu thai của người chết.
Hiện nay do nhu cầu phục vụ du lịch và hội nhập, bà con có thể hát eirei ở mọi lúc mọi nơi. Với tiết tấu vui tươi, rộn ràng, eirei nhanh chóng được hát trong các đám hỏi, đám cưới, và những ngày hội của buôn làng… Giai điệu, lời hát độc đáo của eirei là chất liệu mà nhiều nhạc sỹ sử dụng để viết nên những bài hát nổi tiếng về Tây Nguyên, như: “Còn thương nhau về Buôn Ma Thuột”, “H’Zen lên rẫy”…
Tuy vậy, cũng như sử thi, hát kưt, cồng chiêng…, hát Eirei của người Ê-đê đang đứng trước nguy cơ mai một do thiếu người kế cận. Theo nhạc sỹ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Linh Nga Niê Kdăm, việc bảo tồn, truyền dạy hát eirei rất khó, do thiếu môi trường diễn xướng, số nghệ nhân dân gian thì ngày càng ít, mà người đam mê muốn theo học eirei cũng hiếm hoi. Eirei là lối hát theo kiểu truyền miệng. Đến nay mới chỉ có 2 bài “Ơ hoh Cư Ju” và “Buôn Dur Kmăn” được dịch sang tiếng phổ thông.
Nhạc sỹ Linh Nga Niê Kdăm cho biết: Ngày xưa ở trong buôn có xử phạt theo luật tục bằng lời nói vần. Ngoài việc xử phạt, người ta gặp nhau nói chuyện bằng hát kưt, hát eirei… Những hoạt động đó nay không còn. Phải có lễ, có cuộc vui để hát đối đáp, đua tài, đố nhau… nhưng hiện nay thì không có môi trường diễn xướng, không người truyền dạy.
Những câu chuyện bằng nhạc - hát eirei – có được tiếp nối hay không, phụ thuộc vào chính những cộng đồng người Ê-đê, chủ nhân của lối hát vần làm say mê lòng người.
H’Zawút/ VOV- Tây Nguyên
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M12.162 7.338c.176.123.338.245.338.674 0 .43-.229.604-.474.725a.73.73 0 01.089.546c-.077.344-.392.611-.672.69.121.194.159.385.015.62-.185.295-.346.407-1.058.407H7.5c-.988 0-1.5-.546-1.5-1V7.665c0-1.23 1.467-2.275 1.467-3.13L7.361 3.47c-.005-.065.008-.224.058-.27.08-.079.301-.2.635-.2.218 0 .363.041.534.123.581.277.732.978.732 1.542 0 .271-.414 1.083-.47 1.364 0 0 .867-.192 1.879-.199 1.061-.006 1.749.19 1.749.842 0 .261-.219.523-.316.666zM3.6 7h.8a.6.6 0 01.6.6v3.8a.6.6 0 01-.6.6h-.8a.6.6 0 01-.6-.6V7.6a.6.6 0 01.6-.6z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M10.473 4C8.275 4 8 5.824 8 5.824S7.726 4 5.528 4c-2.114 0-2.73 2.222-2.472 3.41C3.736 10.55 8 12.75 8 12.75s4.265-2.2 4.945-5.34c.257-1.188-.36-3.41-2.472-3.41'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='url(%23d)' d='M3 8.008C3 10.023 4.006 14 8 14c3.993 0 5-3.977 5-5.992C13 7.849 11.39 7 8 7c-3.39 0-5 .849-5 1.008'/%3e%3cpath fill='url(%23e)' d='M4.541 12.5c.804.995 1.907 1.5 3.469 1.5 1.563 0 2.655-.505 3.459-1.5-.551-.588-1.599-1.5-3.459-1.5s-2.917.912-3.469 1.5'/%3e%3cpath fill='%232A3755' d='M6.213 4.144c.263.188.502.455.41.788-.071.254-.194.369-.422.371-.78.011-1.708.255-2.506.612-.065.029-.197.088-.332.085-.124-.003-.251-.058-.327-.237-.067-.157-.073-.388.276-.598.545-.33 1.257-.48 1.909-.604a7.077 7.077 0 00-1.315-.768c-.427-.194-.38-.457-.323-.6.127-.317.609-.196 1.078.026a9 9 0 011.552.925zm3.577 0a8.953 8.953 0 011.55-.925c.47-.222.95-.343 1.078-.026.057.143.104.406-.323.6a7.029 7.029 0 00-1.313.768c.65.123 1.363.274 1.907.604.349.21.342.44.276.598-.077.18-.203.234-.327.237-.135.003-.267-.056-.332-.085-.797-.357-1.725-.6-2.504-.612-.228-.002-.351-.117-.422-.37-.091-.333.147-.6.41-.788z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e){kind=small}
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét