GIÀ LÀNG BUÔN AKOH DHÔNG *Linh Nga Nie Kdăm.

Cuộc đời sinh lão bệnh tử...

GIÀ LÀNG BUÔN AKOH DHÔNG
*Linh Nga Nie Kdăm.
...

1-Quê gốc ở M’drăk, năm 1954, chàng “ thảo dân” Y Diêm Niê đem người vợ xinh đẹp – dòng dõi tù trưởng – bỏ làng, nơi mối tình không “ môn đăng hộ đối” của họ không được công nhận, đi bộ, tìm đường lên Ban Mê Thuột, tụ tập những người lưu lạc lập nên buôn Akoh Dhông. Ngày đó xung quanh khu vực Buôn Ama Thuột chỉ có 3 buôn : Kó Siêr, Pân Lăm & Alê. Ông là một trong số ít những người đầu tiên mạnh dạn từ bỏ tín ngưỡng “ vạn vật hữu linh” để gia nhập đàn chiên của Đức Jesus Christ. Ông cũng là người Ê đê đầu tiên vượt qua mọi nhọc nhằn và thiếu hiểu biết, để học cách trồng và lập trang trại cà phê. Đúng truyền thống của một đầu làng - Khoa knơng buôn “ chính hiệu” , mấy chục ha cà phê do ông bỏ vốn khai hoang, điều hành cả buôn lượm hạt, lọ mọ tìm hiểu cách gieo trồng, chăm sóc, thậm chí sau 1975 học cả cách ngăn suối đắp đập để bảo đảm nguồn nước tưới, phân đều cho cả buôn,với phương thức mùa thu hoạch chia đôi.

Những năm đầu mới giải phóng, ông là “cái gai” trong cả mắt trái lẫn mắt phải của những người theo phương châm tất tần tật đều phải “ tập thể hóa”, không chấp nhận cả kinh tế đồn điền lẫn trang trại cá nhân. Nhất là nhờ cách làm ấy của ông, mà cuộc sống của cả buôn hồi đó gần như khá nhất trong khu vực người dân tộc của tỉnh, còn ông, với phong cách hồn nhiên vốn có, sẵn sàng cười vui với tất cả mọi người...

2-Năm 1979, tôi mới tốt nghiệp Nhạc viện Hà Nội về, phát hiện việc trong các liên hoan cồng chiêng hay nghệ thuật quần chúng toàn tỉnh, rất khó vận động các buôn đã theo đạo Thiên Chúa, và sau này là đạo Tin Lành tham gia đánh chiêng...

Một lần, đài truyền hình thành phố HCM đề nghị tôi cố vấn để quay một bộ phim tài liệu về Lễ cúng sức khỏe của người Ê đê, tôi xin già Ama H’Rin hỗ trợ . Ông sang ngôi nhà dài đẹp nhất buôn, bảo với gia chủ rằng “ Nó làm phim ghi lại phong tục ông bà xưa, phải giúp nhé”. Thế nên chúng tôi đã vô cùng thuận lợi khi mời thày cúng ở một buôn khác đến làm lễ ở buôn Akoh Dhông.Nhờ ông mà từ những thập kỷ 90 ( TK XX) sau này chúng tôi tìm được cách thuyết phục bà con , rằng “ ching chêng là tài sản quý của ông bà để lại,ngoài cúng Yang, đó còn là một nhạc cụ truyền thống, mình phải gìn giữ”. Từ trước khi cồng chiêng Tây Nguyên được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, ông đã tự mày mò làm ching kram – ching tre rồi truyền dạy cho thanh niên trong buôn ...

3- Là người lập buôn, chủ bến nước – Pô pin ea, chắc chắn chưa hề qua một lớp huấn luyện của bất cứ một giáo sư nào về bảo vệ môi trường, nhưng ông luôn có ý thức giữ gìn cảnh quan, rừng cây, nguồn nước. Đã có không biết bao nhiêu bài báo gọi Akoh Dhông là “ buôn cổ, buôn rừng trong phố”, bởi những cây cổ thụ tỏa bóng râm mát cả một vùng rộng trên đường xuống bến nước, ông không bán, cũng cho phép ai chặt ( hồi một cây quá cỗi, mục, tự đổ trong bão, ông chọn đoạn lành nhất, làm một chiếc cầu thang đúng kiểu nhà dài Ê đê, cho người mang đến tặng nhà sàn của tôi). Buôn Akoh Dhông được chọn là điểm du lịch văn hóa dân tộc cũng còn nhờ công ông vừa tha thiết vừa kiên quyết dặn người trong buôn gìn giữ kiến trúc nhà dài cổ truyền. Các ngôi nhà gỗ lợp ngói vách nghiêng, mái nhọn nhô ra phía trước trong buôn, đều nằm dọc hai bên đường theo hướng truyền thống từ Bắc đến Nam. Khi gia đình nào vì sinh kế phải bán đất hoặc làm thêm nhà xây cho con cái trưởng thành, phải phá vỡ cảnh quan buôn cổ , cụ cũng góp ý phải làm hoặc bán khu đất phía sau nhà dài ( tiếc thay, những ngôi nhà xây đẹp như biệt thự làm hỏng cảnh quan buôn truyền thống - không phải của người trong buôn –lại là của những …cán bộ, trí thức người dân tộc ở huyện khác, mua đất của bà con, xây nên).Người trong buôn bây giờ đã ý thức được điều này, nên nếu tự làm lại nhà, cũng chọn kiến trúc cổ truyền, với đầy đủ tiện nghi phục vụ cuộc sống hiện tại…

Khi buôn chính thức được đưa vào “ tầm ngắm” của các tuor du lịch lữ hành Tây Nguyên, việc diễn tấu ching, nấu rượu cần, dệt thổ cẩm,hát, đàn dân gian trong buôn… không còn là điều “ cấm kỵ” nữa. Hiện trong buôn có hai đội ching cao tuổi và trẻ tuổi thường xuyên được mời phục vụ du khách trong và ngoài tỉnh. Ông không chỉ là cha của ca sỹ Y Zăk, mà còn là ông ngoại, ông nội của nhiều giọng hát hay cháy bỏng nhịp điệu sôi động của ching chêng khác như Y Son, Y Jăng, Y Ben...làm nên những nét đẹp của văn hóa Ê đê dân gian và hiện đại trong buôn.
...

Bây giờ thì Chúa đã gọi ông sau 4 tháng lâm trọng bệnh. Với nụ cười luôn tươi nở trên môi, cặp kính, chiếc nhẫn, chiếc đồng hồ và chiếc mũ cát ( những vật bất ly thân của cụ), hình ảnh già làng Ama H’Rin thật sự đã trở thành huyên thoại của miền cao nguyên đất đỏ. Tiếng ching knă mênh mang tiễn ông về nơi xa thẳm, mang theo tình cảm của biết bao tấm lòng bà con Ê đê và bạn bè gần xa. Bằng an cho ông.
...

Linh Nga Nie Kdăm.

(Trích từ nguồn http://www.linhnganiekdam.vn/gia-lang-i-ri-589/)