QUÊ NGHÈO

Có một thời sống dưới mái nhà tranh...

QUÊ NGHÈO

Môt trong những bản nhạc vê quê hưong hay nhất là Quê Nghèo Có lẽ quê của chúng ta đa số là nghèo. Nhất là vào những thửa xa xưa. Khi chiến tranh còn đang tiếp diễn. Khi nô lệ còn đang ngự trị . Nếu tả quê nghèo thì hẳn là môt em bé nào đó chỉ viết đuợc : quê tôi nghèo lắm toàn nhà gianh vách đất, quanh năm thiếu ăn. v.v…

Nhưng với tác giả, qua nhạc thì đã lột tả đuợc quê nghèo bằng những ngôn ngữ thần kỳ, những ca từ bình dị mà thấm đẫm vào lòng nguời nghe.

...

Làng tôi không xa kinh kỳ sáng chói
Có nhưng cánh đồng cát dài
Có luỹ tre còm tả tơi
Ruộng khô có nhưng ông già rách vai
Cuốc đất bên đàn trẻ gầy
Có nguời bừa thay trâu cày

Từ lời giới thiệu, làng tôi không xa kinh kỳ lắm. Đến đặc tả hình ảnh tuơng trưng nhất cho vùng quê: cánh đồng, luỹ tre, trâu… Thế nhưng để là quê nghèo thì luỹ tre đã còm tả tơi ! Rồi những ông già, thay vì chống gậy trên đường làng quanh co thì là áo rách vai đang cuốc đất. Cuốc đất bên ai ? bên đàn trẻ gầy ! Không một ai có thể vẽ lên hinh ảnh môt quê nghèo tuyệt vời đến vậy. và câu cuối của đoạn môt là môt tiếng kêu thống thiết. Có nguời bừa thay trâu cày ! Còn gì nghèo hơn khi con nguời đã thay trâu để cày ?

...

Bình minh khi sương rơi mờ trên rẫy
Thấp thoáng bóng người bên ngòi
Tát nước với giọt mồ hôi
Chiều rơi thoi thóp trên vài luống khoai
Hiu hắt tiếng bà mẹ cười
Vui vì nồi cơm ngô đầy...

Sau lời giới thiệu tổng quát về quê nghèo, nhạc sỹ đã đưa nguời nghe vào hình ảnh một ngày ở quê nghèo. Khi bình minh lên, sương rơi mờ trên rẫy ? Tôi dám cá khi tả cảnh quê vào buổi sáng thì ai đó chỉ viết : khi bình minh vừa ló dạng trên cánh đồng hay… gì gì đó. Chứ không thể nào tìm ra từ suơng rơi mờ trên rẫy đuợc cả ? Rồi tát nuớc với giọt mồ hôi ?

Tát nuớc dưới đêm trăng là môt hình ảnh đẹp đã đi vào thi ca.

Hỡi cô tát nuớc bên đàng
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi.

Nhưng ở đây, chúng ta đã đuợc ”xem” hình ảnh tát nuớc mà mồ hôi nhỏ giọt !

Rồi sao ? Buổi chiều, thuờng chúng ta được “nghe" nào chiều tà, hoàng hôn buông rủ, năng quái chiều hôm... Nhưng ở đây, đến nắng chiều ở quê nghèo cũng... thoi thóp !

Thoi thóp trên vài luống khoai !...không phải thoi thóp trên giàn hoa thiên lý ! Mà là luống khoai. Để rồi, hình ảnh đau thuơng, bi thảm mà nhói buốt trong lòng nguời nghe là vui vì nồi cơm ngô đầy ! Không phải vui vì lúa trĩu đầy đồng. Mà mẹ cuời chỉ vì nồi cơm độn ngô đuợc đầy cho con cháu ! Quả là nghèo quá ?! Vui chỉ với nồi cơm độn ngô !

...

Bao giờ cho lúa được mùa luôn, lúa ơi
Để cho cô con gái không buồn vì gió Đông
Bao giờ cho lúa về đầy sân, hỡi em (lúa ơi)
Để cho anh trai tráng được gần người gái quê.

Từ những âm thanh buồn vì quê nghèo, ta vào điệp khúc rộn rã vui tươi với những uớc mơ thật bình dị của nguời quê : xin cho lúa đuợc mùa luôn. Và ở đây, nhạc sỹ đã bắt đầu cho vào tác phẩm chút tình lứa đôi : xin cho lúa đuợc mùa để anh trai tráng đuợc gần nguời gái quê. Không phải đuợc mùa để hội hè, để “ tháng giêng là tháng ăn chơi “ mà chỉ rất tầm thuờng nhưng đầy nhân bản : cho em gái không buồn vì gió đông !

...

Làng tôi luôn luôn vương vài đám khói
Những mái tranh buồn nhớ người
Xơ xác điêu tàn vì ai
Nửa đêm thanh vắng không một bóng trai
Có tiếng o nghèo thở dài
Vỗ về trẻ thơ bùi ngùi.

Lại trở lai với âm thanh cũ. Bây giờ là nỗi buồn nhè nhẹ. Nhưng mái tranh buồn nhớ nguời và xơ xác điêu tàn vì ai ? Nhạc sỹ lại đưa môt từ rất chân quê vào đây là từ o nghèo = tiếng o nghèo vỗ về con trẻ.

Đoạn Hai là tả buổi chiều. Đến Đoạn Ba là vào đêm. Đêm không nghe tiếng tre xào xạc, không nghe chó sủa trăng, không có bóng thôn nữ tát nuớc mà... không một bóng trai (những nguời trai đã ra đi vì chinh chiến !), để rồi giữa đêm khuya khoắt chỉ là tiếng o nghèo vỗ về trẻ thơ !

...

Từ khi đau thương lan tràn sông núi
Quê cũ đã nghèo lắm rồi
Thêm đói thêm sầu mà thôi
Nằm mơ, mơ thấy trăm họ tốt tươi
Mơ thấy bên lề cuộc đời
Áo dài đùa trong nắng (tiếng) cười...

Đến đây nhạc sỹ mới đưa nguời nghe vào thăm quê hơn nữa. Kể lể khúc nhôi. Từ khi chinh chiến, quê nghèo chỉ thêm đói thêm sầu ! Nhưng... với khát vọng sống của con nguời chân quê, nhưng uớc mơ đơn giản, nguời quê trong lúc đói khổ chỉ biết mơ ! Mơ gì ? Nhạc sỹ vẽ lên những hình ảnh thưc tế -- trăm họ tốt tươi -- rồi bỗng vút thành mơ mộng, quá đỗi mơ mộng –- mơ thấy áo dài đùa trong tiếng cười !

Ở vùng quê chỉ mặc áo dài khi sung túc, hội hè. Áo dài đùa trong tiếng cuời phải chăng lại là môt hình ảnh mơ trai tráng đuợc gần gái quê ? Tôi rất thích câu cuối xuống dịu dàng “áo dài đùa trong tiếng cười “ vâng, nếu cho tôi ao uớc điều gì cho quê nghèo thì cũng chỉ xin áo dài đùa trong tiếng cười ! Áo dài không chỉ đùa trong nắng vàng mà phải đùa trong tiếng cười. Môt câu có đây đủ cả hình ảnh và âm thanh để diễn tả niềm mơ bình dị.

...

(Trích trong "Vài cảm nhận về ca từ của Phạm Duy - Nhạc Phẩm Quê Nghèo" của HOÀNG LAN CHI đăng trênhttps://sites.google.com/site/ccamnhac/ccan-22)