CÁ CHỐT VÀ VÙNG ĐẤT "HOÀNG TRIỀU CƯƠNG THỔ"

Cái thời Vua Bảo Đại đóng dinh ở Đà Lạt...

CÁ CHỐT VÀ VÙNG ĐẤT "HOÀNG TRIỀU CƯƠNG THỔ"

Ngày xưa vùng đất Đức Linh bạt ngàn rừng nguyên sinh, trên rừng ngoài những loài gỗ quí như cẩm lai, lim, gõ đỏ, sao, bình linh...thì còn có cả những vùng rừng toàn cây bằng lăng cao vút thẳng tắp sáng trắng. Đến mùa thu cả rừng rực vàng lá đỏ đẹp mê hồn. Đó là ngày xưa tôi từng thấy qua. Còn trước đó nữa vùng đất này còn được gọi là "Đồng Nai Thượng" (Thủ phủ Đồng Nai Thượng thuộc huyện Di Linh tỉnh Lâm Đồng) cũng có người gọi là "Hoàng Triều Cương Thổ". Đất của Vua. Phía bắc Đức Linh tiếp giáp tỉnh Lâm Đồng nơi đây cũng là nơi những dãy núi Trường Sơn cuối cùng dừng chân bên kia những ngọn núi là Tây Nguyên hùng vĩ.

Tôi tin điều đó còn vì một lẽ nữa chủ nhân lâu đời của vùng đất này là người K'ho người Châuro người Mạ họ là con đẻ của Tây Nguyên và vùng đất Tây Nguyên một thời mệnh danh là "Hoàng Triều Cương Thổ"?
...

Trên rừng nhiều muôn thú dưới sông suối ao hồ cá lươn cũng không làm gì cho hết. Tôi từng theo mẹ đi tát cá. Mùa nước cạn chọn những đoạn suối đứt dòng đắp bờ rồi tát. Những người đi tát chỉ cần nhìn mặt nước xao động họ đoán được bên dưới cá nhiều hay ít những loại cá gì. Họ dùng gàu dây để tát động tác nhuần nhuyễn ăn khớp với nhau hai người đứng hai bên điều khiển sợi dây dài chiếc gàu múc và đổ đều đặn như múa. Một người thao tác sai chiếc gàu sẽ vung lên nhùng nhằng trên không trung rồi rơi bịch hoặc sẽ kéo người kia chúi nhủi. Tôi học mãi mà chịu không làm được.

Khi vũng tát gần cạn nhiệm vụ của tôi là đứng canh " những kẻ tẩu thoát" đó là những con cá lóc chúng lủi trong bùn men gần đến bờ và phóng thẳng sang bên kia bờ một cách ngoạn mục. Nhưng ấn tượng nhất là những đàn cá chốt khi nước gần cạn cá chốt nổi lên mặt nước từng bầy lúc đó chỉ cần dùng một cái rổ là vớt lên được. Đó cũng là cách bắt cá chốt an toàn nhất. Vì nếu bị cá chốt chích (gai cá chốt nhọn hoắc và cứng như dằm gỗ lim) thì đau nhức hai ba ngày chưa hết. Anh Ba tôi to ( thuở ấy 16 tuổi) khỏe như trâu mộng mà bị cá chốt chích ôm tay khóc hu hu nghe giống còi xe lửa kéo lúc sắp vào ga.

Vớt cá chốt lên ( phải là loại cá to gần bằng ngón chân cái) rửa sạch cho vài hạt muối xóc đều rồi mang hấp chín sau đó bẻ lấy xương lấy gai bỏ ruột. Nồi cháo gạo nàng Út đã nhuyễn cho cá chốt vào khuấy đều nêm tiêu hành rau húng rồi múc ra chén. Thơm nức mũi. Nước cháo ngọt lừ thấm đầu lưỡi lan xuống họng rồi đến cái dạ dày đang háo hức cái vị béo ngậy ngọt thơm mà không ngán vì không có mỡ vị ngọt lại không do bột nêm mà hoàn toàn do cá tạo nên. Nếu là cá chốt đang mang trứng thì vị trứng ngọt bùi và thơm làm sao! Húp từ từ thôi cháo đang nóng hôi hổi...

Cá chốt chỉ ở trên sông trên suối hoặc ao hồ có dòng chảy. Sau này người ta dựng bửng ngang suối nơi nước sông vào ra. Một dòng suối có đến dăm bảy bửng bắt triệt để. Con lòng tong cũng không thoát cá lóc vừa lọt lòng bằng mút đũa cũng chẳng tha. Cá chốt chung số phận. Vì thế những nồi cháo cá chốt của tôi thưa dần thưa dần và chỉ còn trong hoài niệm về một vùng đất đã thay đổi nhiều mà tuổi chỉ xấp xỉ tuổi tôi.

...
(Trích trong tản văn "CÁ CHỐT VÀ VÙNG ĐẤT "HOÀNG TRIỀU CƯƠNG THỔ" của NGUYỄN LÂM CÚC đăng trênhttp://nguyenlamcuc.vnweblogs.com/)