CHIẾC GÙI CỦA MẸ

Chị gùi tiếng gió... Chị gùi tiếng mưa...
Chị gùi bến nước ngày xưa...(Y Phôn K'sor)

CHIẾC GÙI CỦA MẸ

Chiếc gùi mà tôi thấy là hình ảnh hàng ngày ở ngay trên đường phố Kon Tum, Buôn Ma Thuột, Gia Nghĩa, Pleiku, An Khê, Buôn Hồ, Bảo Lộc. Va ngay giữa “Thiên đường du lịch” _Đà Lạt cũng vậy. Động cơ xe cộ xuôi ngược chảy theo dòng dưới lòng đường, thì họ xuôi ngược theo dòng của họ trên vỉa hè. Đến “đi chợ” mà vẫn không muốn rời khỏi chiếc gùi. Đi “phố” mà vẫn cứ an nhiên với chiếc gùi...
...
Nhưng hình ảnh họ bền bỉ hơn khi ngược xuôi trên những con đèo. Họ bước ra từ cửa rừng, bước lên từ mảnh ruộng. Bóng họ đổ xuống thảo mộc, còn chân thì giẫm nát cần lao. Những người đàn bà Mạ trên đèo Quảng Khê(Dak Nông), K’ho trên đèo Đinh Trang Thượng, Bảo Lộc, đèo Chuối, M’Nông trên đèo Nam Ka, Ê Đê trên đèo Ea H’leo, Chu ru trên đèo Dran… Những gùi bắp, gùi lá môn, gùi củ rừng, gùi trái cây, gùi con heo, gùi con gà, gùi củi, gùi măng lồ ô, gùi lá bép, gùi cây chổi đót, gùi những chai nước... cứ hiện lên theo tiết trời, hay từng mùa mưa nắng.

Chẳng riêng trên những con đèo kia đâu. Khắp nơi nơi, chỗ nào còn làng bon chỗ đó còn chiếc gùi. Chỗ nào có phụ nữ chỗ đó có chiếc gùi. Nó hiện ra mỗi ngày ở những rẻo cao nguyên M’nông, Di Linh, M’Drak, Ayun Ba, hay Nhơn Cơ, Tân Rai, Đạ Tẻh, Dak Rlap, Lak, Romen, Sa Thầy, Ngọc Hồi, vào tận xa tít Đinh Trang Thượng, Tu Tra, Pró, Lộc Lâm, Sơn Điền, Gia Bắc, Kon Rẫy, Kon Plong, Chưprong, Chư Pảh... Nhiều ngàn tấm ảnh tôi đã chụp về hình ảnh họ gùi cỏ cây, hoa trái đi về như thế nhưng không giải mã được sức bền màu nhiệm của họ. Tôi chỉ có thể nói là ở những lúc đó, nhìn sâu vào dáng vẻ con người cùng chiếc gùi trên vai họ, tôi có cảm giác sức nặng của vật chứa trong gùi cứ chực uốn cong cái lưng của người đàn bà sơn cước. Mà cớ sao lúc nào gùi cái gì trên lưng họ cũng lặng lẽ thế nhỉ. Đi lặng thinh, nhưng có khi trong đó là cả một gùi vui. Và làm sao không có lúc là cả một gùi buồn. Họ gùi cả nương đồi, núi cao, rừng thẫm, suối sông, thung sâu. Họ gùi mùa màng, thời tiết, hoa lá, cỏ cây. Họ gùi phân bón đến con trùng. Khi đã gùi thì họ khổ thân thể họ và khỏe cho cơ thể họ. Họ mệt nhoài nhưng họ mãnh liệt. Họ gùi thì “vô tội” với việc đào bới, moi móc thiên nhiên, lùng sục nguyên liệu hóa thạch_việc làm của những người “Văn minh”. Không có xe máy, xe kéo đã đành, vậy mà nhiều nhà có, cô, chị, em, bà vẫn cứ gùi, thích gùi. Yêu lao động thì cần đến cái gùi. Gùi cái hữu hình cho đến cái vô hình. Họ gùi từ quá khứ cho đến hiện tại, tương lai. Nhìn đôi mắt mênh mang, vô cùng, trong vắt thiên nhiên của họ kìa. Ngắm đôi chân mòn chai vì lội bộ của họ đi.
...
Chiếc gùi nó làm sống động đời sống người sơn cước, làm lung linh nền kinh tế rẫy nương, nó vận vào nhà sàn, nó vận hơi thở, tâm hồn của người làng, bon. Nên Chiếc gùi nó ảm ảnh hình ảnh xã hội và văn hóa người miền Thượng, đến độ các điểm du lịch ở Buôn Đôn(Dak Lak), ở Đồi Mộng Mơ, Thác Prenn (Đà Lạt) người ta dùng ngay nó để kiếm tiền: cho du khách mang vào để chụp ảnh, mười lăm ngàn VNĐ cho một lần chụp như thế. Nó có ý nghĩa và giá trị văn hóa đến độ giờ đây người ta lùng sục vào các làng buôn để sưu tập gùi. Những bảo tàng tư nhân do người đến từ đồng bằng lập ra về vật dụng người miền cao ngày càng nhiều, nhưng nó sẽ vô nghĩa nếu thiếu chiếc gùi. Người Kinh lên Tây Nguyên còn bị chiếc gùi hớp hồn, “đồng hóa” ở một số hoạt động sản xuất. Đố thu hoạch trà không dùng gùi thì lấy thứ gì tuyệt hơn. Hái đậu, hái điều, bẻ bắp… chiếc gùi cũng là cứu cánh phổ biến nhất.

Nhưng chiếc gùi trên vai người phụ nữ Tây Nguyên không chỉ đơn giản là “công cụ lao động”. Ngay khi “ Đi Phố”, chiếc gùi vẫn cứ lồng lộng, hiên ngang. Gùi đấy là gùi cái tâm hồn rồi. Cứ như ai giỏ xách da, gấm, nhung lụa của Ý, Hàn, Mỹ, Pháp… thì tùy. Nhiều khi cho họ các loại túi xách này để dùng đi phố, chưa chắc họ xài. Họ cứ… Chiếc gùi !
...
(Trích trong "Tôi Đâu Tháo Được Chiếc Gùi Trên Lưng Nàng" của Nguyễn Hàng Tình đăng trên http://www.vanchuongviet.org/)