Nhớ thuở mường xưa... CỐI XAY LÚA

Nhớ thuở mường xưa...

CỐI XAY LÚA

Lâu lắm rồi không nghe tiếng xay lúa, nhưng đôi khi nghe tiếng xe chạy lại mường tượng ra cái âm thanh ù ù ùy ùy của cối xay lúa một thời.

Xưa kia, cái cối xay lúa dùng để biến hạt thóc thành ra hạt gạo, vì thế nó là vật dụng không thể nào thiếu được của người dân thôn quê. Bất đắc dĩ lắm mới phải đi xay nhờ hàng xóm, chẳng hạn như cối nhà bị hỏng mà chưa làm kịp.

Làm một cái cối xay lúa thì cầu kỳ và không dễ chút nào, phải là những ông thợ chuyên nghiệp gọi là ông phó cối...
...
Cái cối xay trong nhà cũng là hình tượng biểu thị tính cách của từng gia chủ. Cối làm cầu kỳ thường là sở hữu của những chủ nhân cẩn thận, căn cơ. Cối làm cẩu thả, rách nát phản ánh lối sống của những anh tạm bợ, qua quýt. Cối hoạt động đều đặn, thường xuyên cho biết gia đình này kinh tế dư dả, sung túc. Nhà không có nổi cái cối xay thì chắc rằng cũng chỉ suốt đời ăn đong, vay nợ.

Lại nữa, nghe tiếng xay lúa biết được tính cách, nết người. Tiếng quay đều đều là người chăm chỉ chứ không thẽo thợt, dựa dẫm. Tiếng quay như giông bão là của người xốc nổi, thiếu kiên trì; hoặc của các bà xa chồng đêm đêm đổ trấu vào xay!!! mà xay kiểu ấy thì dễ hỏng cối lắm. Người yếu, người khỏe tiếng cối nghe cũng khác nhau.

Thóc xay xong lại phải sàng sảy cho hết trấu, chỉ còn gạo lật để giã. Việc sàng sảy thóc thường của đàn bà, con gái chứ đàn ông ít người làm và biết làm. Những công việc ấy thông thường phải tranh thủ về tối, sáng sớm hoặc là những ngày mưa không đi làm đồng được.

Thương cho các bà, các mẹ, các chị em ta đầu tắt mặt tối, hết việc đồng áng, rơm rạ về nhà lại còn xay lúa, bồng em…
...
Không răng mà cắn nát nhừ
Miệng to họng nhỏ từ từ nuốt vô
Bụng không có chỗ chứa đồ
Cho nên em phải đổ ra liên hồi.
...
Thời nay, cái cối xay thóc không nhà ai còn nữa ...
Bâng khuâng, cảm hoài một chút về cái cối xay tre ngàn đời gắn bó cùng người nông dân.

(Trích đoạn "Cối Xay Lúa" của Đặng Kích đăng trên Làng Cổ Duy Tinh)