NGƯỜI MƯỜNG & VĂN MINH NƯƠNG RẪY
Trong trường ca Đẻ Đất Đẻ Nước có đoạn kể về thuở xa xưa vua Dịt Dàng, Lang Cun cần dẫn “... Chu lương mường bản/ Đi phát rẫy trồng củ để có cái ăn ngày mai/ Đi phát rẫy trồng lúa trồng khoai để có cái ăn quanh năm quanh tháng/ Làm được rẫy chỗ đất tốt/ Nên bông kê to bằng đuôi chó/ Bông ló(*) to bằng đuôi nai/ Củ khoai to bằng củ chuối...”.
...
Các chàng trai, cô gái hát đối đáp giao duyên thường có câu giao ước có tính thi đua với nhau rằng: “...Sau khi chơi nên cửa, sau khi nhởi nên nhà (ý nói thành vợ thành chồng) hai ta sẽ cùng nhau/ Làm nên cửa chạm hoa/ Làm nên nhà năm gian rộng rãi/ Làm được rẫy rộng khắp quả đồi/ Có chòi canh nương chứa được trăm đụn lúa/ Để trong nhà ta có/ Bốn mươi đống lúa nà (lúa ruộng)/ Ba mươi đống lúa nương/ hai mươi đụn kê cườm/ hai mươi gian ngô nếp...”.
...
Các chàng trai, cô gái hát đối đáp giao duyên thường có câu giao ước có tính thi đua với nhau rằng: “...Sau khi chơi nên cửa, sau khi nhởi nên nhà (ý nói thành vợ thành chồng) hai ta sẽ cùng nhau/ Làm nên cửa chạm hoa/ Làm nên nhà năm gian rộng rãi/ Làm được rẫy rộng khắp quả đồi/ Có chòi canh nương chứa được trăm đụn lúa/ Để trong nhà ta có/ Bốn mươi đống lúa nà (lúa ruộng)/ Ba mươi đống lúa nương/ hai mươi đụn kê cườm/ hai mươi gian ngô nếp...”.
Từ các bài ca đó, cho chúng ta hiểu rằng nền văn minh của cộng đồng người Mường được hình thành và phát triển trên cơ sở nền văn minh lúa nước và văn minh nương rẫy...
...
Ngày nay đến xứ sở của đồng bào Mường, những nương đồi trồng ngô trỉa lúa còn lại rất ít, các diện tích rẫy trên sườn đồi, cây ngô, cây lúa đã được đồng bào thay thế bằng cây mía, cây keo hoặc đã thành các đồi luồng xanh tốt. Những vạt rẫy dưới hình thức canh tác cũ đã được thay đổi, đồng bào dùng cày – thậm chí là máy cày – để vỡ đất, bón phân cho cây trồng xanh tốt, cho năng suất cao và giữ cho đất luôn tươi xốp. Tuy vậy, ở ngoài bìa lô, đồng bào vẫn trồng xen vào đó các loại rau màu khác như bí đỏ, bí phấn... hoặc các cây lương thực phụ như kê, đó cũng là hình bóng dáng dấp nền văn minh nương rẫy của người Mường xưa còn lưu giữ lại cho tới ngày nay. Nền văn minh nương rẫy này có lẽ không chỉ riêng của người Mường mà đây có thể là một trong những nét văn minh của người Việt cổ.
...
Ngày nay đến xứ sở của đồng bào Mường, những nương đồi trồng ngô trỉa lúa còn lại rất ít, các diện tích rẫy trên sườn đồi, cây ngô, cây lúa đã được đồng bào thay thế bằng cây mía, cây keo hoặc đã thành các đồi luồng xanh tốt. Những vạt rẫy dưới hình thức canh tác cũ đã được thay đổi, đồng bào dùng cày – thậm chí là máy cày – để vỡ đất, bón phân cho cây trồng xanh tốt, cho năng suất cao và giữ cho đất luôn tươi xốp. Tuy vậy, ở ngoài bìa lô, đồng bào vẫn trồng xen vào đó các loại rau màu khác như bí đỏ, bí phấn... hoặc các cây lương thực phụ như kê, đó cũng là hình bóng dáng dấp nền văn minh nương rẫy của người Mường xưa còn lưu giữ lại cho tới ngày nay. Nền văn minh nương rẫy này có lẽ không chỉ riêng của người Mường mà đây có thể là một trong những nét văn minh của người Việt cổ.
(*) Bông ló = bông lúa – Tục ngữ Mường có câu “phát lũ (rẫy) ở trong thung/ phát lũ rung (rẫy rừng già) ở chân núi”. Nguyên văn tiếng Mường: “phảt lủ ở troong thung/ Xuôm roóng rung ở phán tôốn”.
(Trích theo "Người Mường và văn minh nương rẫy của Bùi Văn Trinh)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét