VUA XỨ THÁI ĐÈO VĂN LONG

Chỉ còn những phế tích...

VUA XỨ THÁI ĐÈO VĂN LONG

Nếu như miền đất cao nguyên đá Đồng Văn có vua mèo Vương Chí Sình, xứ Bắc Hà (Lào Cai) có vua Hoàng A Tưởng, thì mảnh đất tây bắc cũng từng có vị vua cai quản 12 xứ Thái, đó là vua Đèo Văn Long.

Trong lịch sử hình thành hơn 100 năm của hai tỉnh Điện Biên và Lai Châu, thì hơn nửa thế kỷ vùng đất này nằm dưới sự cai trị của dòng họ Đèo. Hiện nay tại xã Lê Lợi (huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu) còn đó khu phế tích dinh thự của vua Thái, ghi dấu một thời của người dân xứ Thái miền tây bắc. Một phần lớn đã chìm sâu dưới lòng hồ Sông Đà.
...

Tại ngã ba sông này trước có một hòn đảo nhỏ mà người Thái gọi là Hin Bát, tương truyền đó là hòn đá thiêng mà những ai sống gần nó sẽ luôn gặp may mắn.

Người Thái kể rằng hòn đảo nhỏ vốn ở thượng nguồn sông Nậm Na, cách đây mấy trăm năm không hiểu sao cứ trôi theo dòng nước khiến cho người Thái cứ đi theo để lập làng, Hin Bát trôi đi và dừng lại ở ngã ba sông cho đến giờ, nay thuộc bản Nậm Na, xã Lê Lợi.

Không biết có phải tin vào sự linh thiêng hay không mà dòng họ Đèo đã quyết định xây dinh thự trên chính mảnh đất này.

Cũng chẳng phải ngẫu nhiên mà xã này mang tên Lê Lợi. Cách bản Trang 3 km về phía Tây vẫn còn một tấm bia đá lớn đề thơ chữ Hán. Tương truyền những dòng chữ trên đó là do chính tay Lê Lợi dùng kiếm thần khắc lên trong một lần đi thuyền tuần du sông Đà, khẳng định chủ quyền của nước Việt.

Theo các tài liệu, vua Đèo Văn Long thuộc dân tộc Táy Khao (Thái Trắng), dòng dõi bang tá, là con thứ hai của Đèo Văn Trì, cháu nội của Đèo Văn Sinh, quê ở bản Nậm Dòn, xã Nậm Hàng, huyện Mường Tè, Lai Châu.

Ông nội của vua Thái, Đèo Văn Sinh vốn mang họ Cầm, là con cháu của một nhà buôn có thế lực ở vùng Quảng Đông, Trung Quốc. Do bạo loạn Thái Bình Thiên Quốc, Cầm Văn Sinh đã trốn sang Việt Nam, nương náu ở Lai Châu và sau đó lấy con gái một tù trưởng họ Đèo ở trong vùng. Về sau, khi viên tù trưởng chết, y nhanh chóng đoạt lấy quyền lực.

Nhờ những cuộc chiến nhỏ lẻ, Cầm Văn Sinh cùng thuộc hạ của mình đã giành được quyền cai quản 12 xứ Thái, một vùng lãnh thổ khá rộng lớn từ bờ tây sông Đà sang một phần đất tỉnh Vân Nam Trung Quốc. Cũng từ đó, y đổi sang họ Đèo. Để dễ bề cai trị, triều đình Huế đã phong cho Sinh chức quan đạo, nắm mọi quyền sinh sát trên 3 tỉnh Tây Bắc thời trước là Phong Thổ, Lai Châu và Sơn La.

Tháng 7/1885, Tôn Thất Thuyết chỉ huy lực lượng nổi dậy đánh úp quân Pháp tại Huế, nhưng thất bại. Vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết phải chạy trốn và ra Hịch Cần Vương kêu gọi dân chúng vùng lên.

Để hưởng ứng, Đèo Văn Sinh đã đứng ra chiêu mộ và lãnh đạo các sắc tộc thiểu số nổi dậy chống Pháp, đặt căn cứ ở Bình Lư (Lai Châu), một vị trí chiến lược quan trọng .

Năm 1886, quân Pháp đánh lên Lai Châu. Được môi giới bởi Auguste Pavie, đầu tháng 1/1888, Đèo Văn Trì chấp thuận đầu hàng và mở đường cho quân Pháp tiến vào vùng Mường Thanh. Sự kiện này đánh dấu cuộc xâm lăng lần thứ nhất của quân Pháp vào thung lũng Điện Biên (ngày 23/1/1888).

Để bảo đảm cho sự trung thành lâu dài của Đèo Văn Trì, người Pháp khôi phục cho Trì quyền cai trị cha truyền con nối tại 12 xứ Thái, không những thế còn nâng y lên địa vị chúa Thái.

Trên thực tế, động thái này đồng nghĩa với âm mưu của người Pháp, để xứ Thái được quyền tự trị hạn chế trong một Đông Dương thuộc Pháp. Năm 1908 Đèo Văn Trì qua đời, cơ nghiệp được giao cho con cả là Đèo Văn Kháng.
Năm 1927, Kháng ốm chết, em trai là Đèo Văn Long thay anh lên nắm quyền hành.

Được sự hỗ trợ của Pháp, Đèo Văn Long ...kinh doanh buôn bán thuốc phiện, lâm thổ sản, hàng hóa, tổ chức những đoàn thuyền lớn lấy sông Đà làm tuyến giao thông chính giao thương với vùng đồng bằng sông Hồng, trở thành người giàu có nhất vùng.

Ngày 05/12/1953 quân Việt Minh bắt đầu chiến dịch giải phóng Lai Châu, mở đầu cho cuộc tiến công chiến lược Đông - Xuân 1953 - 1954. ...

Sau khi Pháp thất trận Điện Biên Phủ, Đèo Văn Long được người Pháp di tản bằng trực thăng từ Lai Châu sang Hà Nội, sau đó ông tị nạn sang Lào rồi sang Pháp. Ông mất năm 1975 ở Toulouse. Do người con trai của Đèo Văn Long đã chết trong chiến tranh, tước hiệu lãnh đạo khu tự trị Thái cũ được chuyển giao cho con gái của ông là Đèo Nàng Tỏi.

(Trích theo "Bí ẩn kho báu của vua Thái ở tây bắc Tổ quốc" của Hải Minh - Gia Phan đăng trên www.vtc.vn/)