Giới thiệu về tôi

Ảnh của tôi
Buôn Ma Thuột, Tây Nguyên, Vietnam

Thứ Ba, 12 tháng 9, 2023

YẾU TỐ VIỆT MƯỜNG & TÀY THÁI TRONG NỀN VĂN HÓA DÂN GIAN ĐẤT TỔ *Nguyễn Hữu Nhàn

 

Xứ Thượng

 
Đã chia sẻ với Công khai
Công khai
Quê vợ tôi là người Mường ở Thanh Sơn Phú Thọ... nhìn trang phục truyền thống của phụ nữ nơi đây có nhiều nét của người Thái..
YẾU TỐ VIỆT MƯỜNG & TÀY THÁI TRONG NỀN VĂN HÓA DÂN GIAN ĐẤT TỔ
*Nguyễn Hữu Nhàn
Việt - Mường và Tày - Thái là hai nhóm chính của người Việt cổ cư trú ở đất Tổ Phú Thọ. Văn hoá vùng đất Tổ vì thế mang đậm sắc thái văn hoá Việt – Mường và Tày – Thái.
Đoạn sông Hồng chảy qua Phú Thọ được mang tên theo ngữ hệ Tày – Thái là dòng Nậm Tao, dịch ra tiếng Việt là sông Thao. “Sông Thao nước đục người đen”, “Ai lên phố Ẻn thì quên đường về” (ca dao K.C chống Pháp).
Dọc bờ hữu ngạn sông Thao xa xưa là địa vực cư trú của người Tày Thái cổ. Thời Hùng Vương một bộ tộc người Tày, họ Ma cư trú ở vùng chân núi Đọi Đèn thuộc huyện Sông Thao. Ông tổ họ Ma, tên là Ma Khê được Vua Hùng phong làm Lương Tướng. ở Văn Khúc vị Lương Tướng họ Ma thường hội kiến với Vua Hùng và Nguyễn Tuấn sau được hoá thân thành thánh Tản Viên, người Mường. Đình làng Văn Khúc thờ Ma Khê có sắc phong ông là “Phụ Quốc đại thần đại tướng quân Ma Khê” vì tương truyền ông được vua phong chức quan đầu triều lo bề chính sự thay vua cha khi già yếu và giúp vị Vua trẻ lúc mới kế vị ngai vàng. Ma Khê lấy người con gái ở chân núi Vi, cạnh Đền Hùng. Về sau ông chuyển cả bộ tộc sang tả ngạn Sông Thao. Con trai ông là Ma Xuân cho đắp thành trồng luỹ gọi là Ma Thành, gọi chệch là thành Mè. Ngày nay thị xã Phú Thọ có chợ Mè và ở Phú An có đền thờ ông là vì vậy. Vào thời loạn lạc 12 xứ quân cát cứ, cháu chắt Ma Khê là Ma Xuân Trường cầm đầu Ma tộc trấn giữ thành Mè. Khi thành Hội Hồ (ở làng Văn Khúc) bị thất thủ, tướng quân Kiều Công Thuận chạy sang Ma Thành cùng với Ma Xuân Trường chống lại Đinh Bộ Lĩnh. Kiều Công Thuận tử trận. Ma Xuân Trường chạy lên Tuần Quán, Trấn Yên, Yên Bái. Sau mất ở đấy, được dân làng lập đền thờ và Đinh Bộ Lĩnh vì thán phục uy đức mà truy phong ông là “Ma tộc thần tướng”. Nay ở làng Trù Mật, thị xã Phú Thọ cũng có đền thờ Kiều Công Thuận và Ma Xuân Trường. Dòng họ Ma nay cư trú ở thị xã Phú Thọ, Lâm Thao hậu duệ của bộ tộc ấy hiện có một chi nhánh cư trú ở Việt Trì có gia đình cụ Ma Văn Thực nguyên chủ nhiệm Liên hiệp hợp tác xã thủ công nghiệp Vĩnh Phú là thân sinh ca sĩ Ma Thị Bích Việt. Hiếm có dòng họ nào còn lưu giữ được thần phả, gia phả từ thời Hùng Vương như họ Ma ở Phú Thọ. Họ Ma gốc Tày cũng như nhiều họ gốc Mường: Đinh, Quách, Bạch, Hà... là những nhóm cư dân Việt Cổ phát triển lên thành người Kinh.
Các truyền thuyết về Ma Khê và Tản Viên ở vùng Đất Tổ cũng nói đến sự hội nhập của hai nhóm Việt – Mường và Tày – Thái ở Phú Thọ. Tản Viên chính là người Mường. Dù Tản Viên đã được thần thoại hoá đến hoang đường nhưng bóc bỏ lớp huyền thoại ta vẫn tìm được lõi thật lịch sự ông là con một bà làng Yên Sơn. Bà lấy chồng rồi về sống, sinh đẻ Tản Viên ở Động Lăng Xương, làng Trung Nghĩa bên bờ sông Đà thuộc Phú Thọ. Ông được dân gian tôn sùng đắp vẽ thành một thần tượng cộng đồng, vừa là anh hùng trận mạc vừa là anh hùng văn hoá. Ông đánh giặc tài lại có công chống lại Thuỷ Tinh biểu tượng của thiên tai lũ lụt. Ông là người anh linh nghĩa cử khước từ ngôi báu, khuyên vua cha nhường ngôi cho Thục Phán để muôn dân thái bình. Thục Phán cũng là gốc Tày – Thái quản lĩnh miền rừng núi phía trên nước Lạc Việt của các Vua Hùng.
Yếu tố Việt – Mường và Tày – Thái có biểu hiện ở sự pha trộn ngôn ngữ. Ngôn ngữ Tày – Thái gọi tre là pheo, gọi chim là chóc, gọi chó là má, gọi thật là chăn để đan xen thành những từ ghép trong tiếng Việt như: tre pheo, chim chóc, chó má, chân thật. Cũng ghép như vậy với tiếng Mường để có các từ ghép: cá mú, nắng nôi, v.v...
Ở khu di tích Đền Hùng có 3 quả núi thiêng, tam sơn cấm địa. Trong đó có núi Nỏn, cạnh núi Nghĩa Lĩnh đặt tên theo ngữ hệ Tày – Thái: Nỏn là út vì thế quả núi còn tên nôm thuần Việt một âm tiết là núi Út.
Xoè là điệu múa dân gian của đồng bào Thái. Người Mường ở các xã sát Sơn La, Nghĩa Lộ xưa cũng hay múa xoè. Phụ nữ Mường ở các xã đó tuy mặc áo cóm và áo dài kiểu Mường truyền thống nhưng khuy cài cúc cũng khâu giải ngang, cổ và hai nẹp áo trước ngực cũng thêu như áo phụ nữ Thái, và đầu vấn khăn piêu theo kiểu Thái. Người Mường ở vùng này cũng gọi quan đầu Mường của mình là ông quan ngài như người Thái.
Có một họ Hà thờ con cuốc vì truyền thuyết họ Hà này cùng họ hàng với Thục Đế (họ Thục Phán). Con cuốc là tổ tiên của Thục Phán (theo tô tem giáo).
Vùng Mường ở Phú Thọ vì thế có pha trộn văn hoá Tày – Thái ở cận kề.
Tiếng Mường và Tày – Thái đều gọi ruộng là na hoặc nà. Ở vùng người Việt Phú Thọ cũng nhiều nơi gọi ruộng là na như ở Tứ Xã (1 xóm) Sơn Vi, Do Nghĩa, Hà Thạch, Thuỵ Vân. Làng Cao Xá có những khu đồng như: Nà Pheo, Nà Giũa, Nà Đỏ v.v...
Một tấm bia trên Đền Hùng có 50% số địa danh được ghi là na như Na Hưu, Na Dầu, Na Hoàng v.v... (theo Lê Tượng Nguyên Trương Ban Quản Lý Đền Hùng).
Vì nước Văn Lang thời các Vua Hùng là nước của người Lạc Việt (Việt – Mường) nên yếu tố Mường đậm đặc hơn yếu tố Tày – Thái trong nền văn hoá dân gian vùng Đất Tổ.
Người Việt ở Phú Thọ cũng như ở các nơi gọi điểm tụ cư là kẻ, chạ, thôn, làng. Trước đây người Mường thường vẫn gọi điểm tụ cư của mình là động. Triều đình gọi là các động Man. ở Phú Thọ cũng có các địa danh gọi là động như động Khuất Lão ở huyện Tam Nông, động Lăng Xương ở Thanh Thuỷ – thị xã Phú Thọ cũng có thời gọi là Phú An động. Thị trấn Hưng Hoá gọi Hoa Nham động. Làng Cự Đà (Phù Ninh) thời nhà Lý còn gọi là động Cự Đà, làng Văn Khúc là động Hoa Khê, v.v...
Người Mường có tục gọi vía lúa. Những năm mất mùa người ta phải đi gọi vía lúa về làng bản của mình. Người ta phải làm lễ cúng vía lúa rồi thầy mo hoặc một người hát rang gọi vía lúa, rủ rê vía lúa về với mình.
Nhiều làng Việt cũng có tục rước bông lúa thần trong lễ hội làng mình. Người Việt gọi là thần lúa cũng bắt nguồn từ người Việt – Mường gọi thần lúa và vía lúa. Vì có truyền thuyết Vua Hùng từng đứng trên núi Nghĩa Lĩnh gọi vía lúa nên ở Đền Hùng xưa cũng thờ hạt lúa bằng gỗ đóng to như thuyền một cắng.
Nếu như người Mường thuộc Mường Kịt có bài hát rang gọi vía lúa như sau:
“...Lúa nương thì ở phương xa”
“Lúa nhà thì ở phương gần”
“Về cúng mâm cơm mâm rượu”
“Vui từ cửa từ nhà”
“Sáng ngày mai vui ra đồng ruộng”...
Thì người Việt ở làng Nam Cường (huyện Tam Nông) lại có tục múa mo. Có chúa mo đứng chủ trò. Chúa mo có nguồn gốc từ các ông mo là người hoạt động về tín ngưỡng, tâm linh của các cộng đồng người Mường. Chúa mo ở Nam Cường hát gọi:
“Trong làng cây muống”
“Làng ta làm ruộng”
“Lúa tốt đề đa”
“Là hú ha ha!”
“Là hú hơ hơ!”
Các lễ hội về mùa màng của người Việt cũng gần giống như của người Mường: Lễ hạ điền, thượng điền, cơm mới v.v...
Nhiều làng Mường và Việt ở Phú Thọ cùng thờ Tản Viên làm Thành Hoàng.
Nếu như nhiều làng Mường thờ dâm thần như ở Thu Cúc xưa có đình miếu thờ nam thần dâm ở xóm Quẽ, nữ thần dâm ở Đồng Than thì nhiều làng Việt ở Tam Nông, Lâm Thao, Cẩm Khê cũng có tục cầu thờ sinh thực khí như thờ nõ nường ở Tứ Xã, Sai Nga. Thờ Kén (30 cặp sinh thực khí nam) ở làng Dị Nậu v.v...
Nếu như người Mường làm nhà mồ chia của cho người chết thì người Việt cũng có tục đem theo đồ dùng cho người chết gọi là đồ tuỳ táng.
Các hình thức cưới xin của người Việt cũng tương tự người Mường như tục nòm (ăn hỏi) đưa đón dâu, của hồi môn v.v... Người Việt và người Mường đều có các trò chơi ném còn, cướp phết; từ đu cọn của người Mường, người Việt đã làm ra đu tiên. Cả hai dân tộc đều hát ví, hát đúm...
Người Mường Thanh Sơn có tục hát nàng bung nàng bạn. Những đêm trăng thanh gió mát các nhà mày (đạo diễn) trải 6 chiếu ra bãi cỏ cho nam thanh nữ tú vào hát đua tài. Có hát các tích truyện thơ Mường. Chỉ có hát mà chưa có diễn. Có tích nhưng chưa dịch ra trò. Phải chăng chiếu làng bung, làng bạn là tiền thân chiếu chèo của người Việt ở Trung du và đồng bằng Bắc Bộ.
Văn hoá vùng Đất Tổ là sự kế thừa phát huy văn hoá gốc Lạc Việt (Việt Mường), Tày – Thái và tiếp thu các dòng văn hoá khác qua hàng ngàn năm giao thoa hội nhập với các vùng khác, các tộc người khác.
Nguyễn Hữu Nhàn
Tất cả cảm xúc:
Thái Hải, Kim Thịnh Dancer và 67 người khác
17
1
Thích
Bình luận
Chia sẻ
Xem thêm bình luận
Ông Bà Nội
Em không hiểu biết lắm về văn hóa tập tục của xứ Mường,nhưng có anh Đạt đưa bài lên là em thích đọc,luôn vui khỏe nha anh Xứ Thượng yêu quí.
2
Xứ Thượng
Ông Bà Nội Cám ơn Em đã ủng hộ nhiều nha!
Người đăng: vào lúc

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)